Üstün zekâlı ve yetenekli çocukların özelliklerinden biri de mükemmeliyetçiliktir. Mükemmeliyetçilik; ilk akla gelen tanımıyla mükemmel olma isteği değil, bir kişinin mükemmel olmadığında olumsuz duygular yaşaması, değersiz hissetmesi ve iyi olamayacağı korkusudur. Başka bir tanımla mükemmeliyetçilik, bir şeyin kişinin istediği kalitede olmadığında kişinin yaşadığı olumsuz duygulardır.
Bazı araştırmacılar tarafından mükemmeliyetçilik olumlu ve olumsuz olarak iki kategoride incelenir. Olumlu mükemmeliyetçilik; mükemmel olmak için gerekli olan çabanın gösterilmesi, daha iyisini yapmak için kendini motive etmek, yaptığı işi ayrıntılara dikkat ederek tamamlamak, sorumluluk almak ve kendisi için belirlediği yüksek standartlara ulaşmak için azimle çalışmak şeklinde yorumlanır. Bu yaklaşımdan yola çıkarak mükemmelliyetçiliği ortadan kaldırılması gereken bir sorundan ziyade, yönlendirilmesi gereken bir enerji olarak ele alabiliriz.
Olumsuz mükemmeliyetçiliğe sahip bireyler ise; ‘Ya hep, ya hiç.’ mantığıyla hareket eder, yaptığı işte ortaya çıkardığı ürün eğer kendi beklentisini, kafasında oluşturduğu standartları karşılayamayacaksa başka bir deyişle tam istediği şekilde olmayacaksa işi erteleyebilir veya tamamen bırakabilir. Böyle bir durumun önüne geçmek için verilen görevler için kısa ve zor olarak gruplama yapmak, kısa ve basit görevler için daha az zaman verirken; uzun ve daha zor görevler için daha fazla zaman vermek faydalı olacaktır. Çünkü bu öğrenciler neyi, nasıl ve ne zamana kadar bitirmeleri gerektiği konusunda diğer bireylere göre daha fazla yönlendirmeye ve daha iyi bir planlamaya ihtiyaç duyarlar.
Bu kişilerin hatalara toleransı azdır. Hata yaptıklarında ya da başka biri hata yaptığında bunu kabul etmek istemezler ve yaptıkları işe en başından başlamak isterler. Örneğin grup çalışmalarında arkadaşının yaptığı bir resmi, yazdığı bir yazıyı, eklediği bir detayı bile çok fazla irdeleyerek ve düzeltmesini isteyerek tepkilerini ortaya koyabilirler. Bu da onlara zaman kaybettirir ve yapılacak işin, projenin, ödevin süresi gereğinden fazla uzar. Bahsettiğimiz bu tutumlar zaman zaman üstün yetenekli bireylerde beklenmedik başarısızlığa sebep olabilir.
Olumsuz mükemmeliyetçiliğe sebepleri arasında kişilik, aileler, arkadaşlar ve öğretmenler gibi öğrencinin etrafındaki diğer bireylerin öğrenciden beklentileri, ebeveynlerin mükemmeliyetçi davranışları gibi farklı birçok etken vardır.
Rice, Ashby ve Presseur yaptıkları bir araştırmada nevrotik mükemmeliyetçiliği (hataya toleransı düşük olanlar) olan öğrencilerin; ailelerini daha az teşvik edici, daha talepkar ve daha eleştirel bulduklarını iletmişlerdir. Bu araştırma öğrencilerin olumsuz mükemmelliyetçilik geliştirmesinde aile tutumlarının, otoriter ebeveynlik stilinin büyük etkisinin olduğunu göstermektedir. Bu noktada ailelerin öğrencinin yaptığı iş her ne olursa olsun hatalarından ziyade doğru ve güzel yapılanlara dikkat çekmesi ve öğrencinin çabasını takdir etmesi gerekir. Yanlış yapmanın doğal olduğunu, yanlışların tecrübe edilmeden doğruya ulaşılamayacağını, her koşulda pes etmeden çalışılması gerektiğini gerek davranışlarımızla rol model olarak, gerek söylediklerimizle hissettirmemiz doğru bir yaklaşım olacaktır. Her zaman sonuç odaklı olmak yerine süreç içerisinde gösterilen çabanın ve özverinin takdir edilmesi de bu öğrencileri motive etmemizi sağlayacaktır. Unutulmamalıdır ki La Fontaine’ in de ifade ettiği gibi ‘Hiçbir zafere çiçekli yollardan gidilmez.’. Her birey başarılı olmak için belli bir çaba sarf eder ve bu çabanın göz ardı edilmemesi, kişinin bunu sürdürebilmesi için en güzel motivasyon kaynağıdır.
Mükemmeliyetçilik doğru yöne kanalize edildiğinde başarı için itici bir güçtür. Öğretmenler olarak bize ve anne babalara düşen görev ise öğrencilere bu gücü kullanabilmeleri için yol gösterici olmaktır.
Emine GEZER
Üstün Zekâlılar Sınıf Öğretmeni
