Halk hikȃyeleri; milli kültür ve değerlerimizi yansıtan sözlü bir anlatıma dayanan türlerin en önemlilerinden biridir. Geçmişte bu hikȃyeler aşıklar tarafından saz eşliğinde söylenirdi veya meddah tarafından bu hikȃyeler anlatılırdı.

Günümüzde ise aşık hikȃyeleri, manevi ve milli değerlerimiz  gibi önemini kaybetmiştir. Popüler kültürün etkisiyle aşıklara ve meddahlara  değer verilmemeye başlanmıştır. Ama yine de bazı aşıklarımızın hikȃyelerini tam bilemesek de isim olarak hepimiz duymuşuzdur. Leyla ile Mecnun, Tahir ile Zühre, Kerem ile Aslı vs. Bu isimlere aşinayız peki Asuman ile Zeycan ismini duyduk mu?

Hikȃyemiz Erzincan ve çevresinde geçer. Birden fazla varyantı bulunmasına rağmen bu bölgeyi aşıp da çok fazla duyulmamıştır. Benim okuduğum bir varyanta göre hikȃye Erzincan Üzümlü bucağında geçer. Köyün ağasının ve bu ağanın kahyasının çocukları olmaz. Bir çare arayan ağa, kahyasıyla beraber yola koyulur. Yolda çeşme başında dinlenirken yanlarına bir derviş gelir. Bu dervişle daha konuşmaya başlamadan derviş onların kim olduklarını ve dertlerinin ne olduğunu bilir. Derviş cebinden bir elma çıkarır ve ikiye böler. Yarısını ağaya yarısını da kahyaya verir. Ve onlara “ Bu elmaları eşlerinizle birlikte yiyin. Birinizin erkek birinizin kız çocuğu olacak. Kızın ismini Zeycan, erkeğin ismini Asuman koyacaksınız. Çocuklar nişanlıdır, büyüyünce evlendirin.” der ve gider. Evlerine dönen ağa ve kahyanın dervişin dediği gibi çocukları olur. Köyün ağasının bir kızı olurve  Zeycan ismi verilir. Ağanın kahyasının ise bir oğlu olur ona da Asuman ismi verilir. Aynı evde kardeş gibi büyüyen Asuman ve Zeycan, beraber okula gider gelirler. Biraz büyüdüklerinde nişanlı olduklarını öğrenen Asuman ve Zeycan birbirlerine aşık olurlar. Asuman Zeycan’ı babasından ister. Fakat babası ağa olduğu için kendisinden düşük gördüğü ve kendi emri altındaki kahyanın oğluna vermek istemez. Asumanı ve ailesini kahyalıktan ve evden atar. Birbirlerini seven Asuman ve Zeycan,rüyalarında bir dervişin elinden aşk badelerini içerek aşık olur, saz çalmaya başlarlar. Asuman, Zeycan’ın babasını öldürmek için yola koyulur. Yolda çeşitli olaylar olur ve bunların hepsinden Asuman’ı Zeycan kurtarır. Zeycan’ın babası ölmez ve Zeycan’ı başka biriyle evlendirmek ister. Zeycan’ın düğünü olmaktadır. Asuman dervişinde yardımıyla Erzurum Valisi’ne derdini açar. Erzurum Vali’si Zeycan’ın babasına asker bağışlar. Zeycan’ın babası kızını vermeye ikna olur. Böylece Erzurum Vali’si sayesindeZeycan ve Asuman’ı birbirine kavuşur.

Kavuşan aşıkların az rastlandığı halk hikȃyelerimizde genellikle acı son vardır. Aşıklar birbirlerine kavuşamadan ölürler. Her aşk hikȃyesinde sevgiliye kavuşmak için çeşitli engeller aşılması gerekir. Bu engelleri gerek sevgililerin aileleri olsun gerekse sevgililerin kavuşmasını istemeyen koca karı, cadılar  oluşturur. Asuman ile Zeycan hikȃyesinde de aşıkların kavuşmasını engelleyen çeşitli kimseler vardır. Fakat bu hikȃyede görüyoruz ki aşıklar birilerinin yardımıyla kavuşur. Bu aşk mutlu bir sonla biter.

Hikȃyenin varyantlarında Asuman’ın gurbetteyken Zeycan’dan haber almasında ve çeşitli olayların üstesinden gelmesinde dervişin yardımı olmuştur. Özellikle derviş, pir, bade elma gibi çeşitli motifler barındıran bu hikȃye diğer halk hikȃyelerimiz kadar değerlidir. Kim bilir daha ne çok halk aşığımız, hikȃyelerimiz, değerlerimiz vardır.Bu hikȃyeler sözlü oluşturuldukları için günümüze kadar pek çoğu kaybolmuştur. Ama bu değerli hazinelerimizi kıymetini bilip kaybolduğu yerlerden çıkarmaya çalışan araştırmacılarımız var. Bizler de onlara emeklerinden dolayı müteşekkiriz.

Tuba KOÇAL

Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni