Kavram Yanılgıları

Kavramlar, eğitimde olmazsa olmazlarımızdır. Kavramlar öğrencilere öğretilirken birçok yol izlenebilir. Eğitimin her basamağında bu kavramların öğretilmesine yer verilebilir. Peki, ya kavram öğretimi yaparken kavram yanılgılarına sebep oluyorsak?

Günlük işlerimiz, çevremizde gördüğümüz durumlar, deneyimlerimiz zihinlerimizde bazı kavramlar oluşturur. Bu kavramlar bazen bilimsel gerçeklerle örtüşmeyebilir. Bilimsel gerçeklerle örtüşmeyen bu tür durumlara kavram yanılgıları adı verilmektedir. Bu yanılgılar bilgiyi kalıcı ve doğru öğrenmeye engel olur. Piaget’e göre kavram yanılgıları birer yapı gibidir ve birbiri üzerine eklenir. Bir yanılgı düzeltilmeden üzerine eklenen durumlar, temeli sağlam olmayan yapılar oluşturmamıza sebep olabilir.

Öğrencilerin ilk kez formal fen derslerine girdiklerinde kavram yanılgılarına sahip olarak gelmiş olmaları büyük bir ihtimaldir. Alan çalışmaları incelendiğinde öğrencilerin çok fazla konuda kavram yanılgılarının olduğu görülmektedir. Fakat fen eğitiminde astronomi konuları çok önemli olmasına rağmen astronomi konularında kavram yanılgılarına çok önem verilmemiştir. Halbuki milattan önce bile insanlar gökyüzünü inceleyerek işlerini devam ettirmişlerdir. Günümüzde hâlâ astronomi çok önemli bir alan iken, öğrencilerin kavram yanılgıları hususunun üzerinde durulmaması üzücü bir durumdur.

Alandaki çalışmalar incelendikten sonra, öğrencilerin yıldızlar ile ilgili sahip olduğu kavram yanılgılarına yönelik bilgilerin yetersiz olduğu görülüp, bu alanda çalışma yapmak mantıklı bir durum diye düşündüm. Bunun üzerine ilköğretim 7. sınıf öğretim programında bulunan “Güneş Sistemi ve Ötesi” ünitesinde yer alan “Yıldızlar”  ile ilgili kavram yanılgılarını tespit edecek yarı yapılandırılmış görüşme yöntemi kullandım.  Ankara'da bir okulda 10 öğrenci üzerinde pilot çalışma yapılıp, ardından ana uygulama 21 öğrenci üzerinde yapılmıştır. Verilen analiz, betimsel analiz ile yapılmış olup frekans tablosu oluşturulmuştur.

Bu çalışmamın sonucunda ne buldum? Durum maalesef ki içler acısıydı. Öğrencilerin neredeyse yarısı yıldızları gezegen sanıyordu. Öğrencilerin çoğu  yıldızları “5 Köşeli” olarak tanımlamıştı. Daha kötüsü, yıldız denildiğinde öğrencilerin aklına bilimsel bilgilerden ziyade “şarkıcı” kelimesinin geliyor olması, öğrencilerin bilimden ne kadar uzak olduğunun bir kanıtı olmaktadır.  Katılımcıların yarısından fazlası yıldızların doğal bir ışık kaynağı olduğunu bilmemektedir. Geceleyin gökyüzüne baktıklarında gezegen ile yıldızı ayırt edemedikleri görülmüştür. Gezegenlerin yıldızlardan daha büyük gök cisimleri olduğunu düşündükleri gözlemlenmiştir. Yıldız kayması denildiğinde yıldızın öldüğünü, yok olduğunu zannettikleri görülmüştür. Hatta "Yıldız kayması nedir?" diye sorulduğunda akıllarına sadece dilek tutmak gelen birçok öğrenci bulunmaktadır. Öğrencilerin bazılarının Güneş’in orta boyutta bir yıldız olduğunu bilmediği ve gezegen sandıkları, bazılarının ise Güneş’in birçok yıldızdan oluştuğunu düşündükleri görülmüştür.

Sonuç olarak görüyoruz ki öğrencilerin yıldızlara yönelik çok fazla kavram yanılgıları bulunmaktadır. Bu çalışma 8. sınıf öğrencilerine yapılmıştır yani öğrencilerin bu sınıf seviyesine geldiklerinde bu konuları öğrenmiş olmaları gerekmekteydi. Görüyoruz ki kavram yanılgılarını beraberinde getirerek 8. sınıfa gelmişlerdir. Bunun sebebi ne olabilir diye düşünmemiz gerekmektedir. Bu konuda en büyük görev biz öğretmenlere düşmektedir. Fen bilimleri öğretmeni olarak bu tür konularda öğrencilerde yanılgıya sebep olmayacak materyaller kullanarak dersi işlemeliyiz. Simülasyonlar, animasyonlar kullanılabilir.

Fen bilimleri öğretmeni yetiştiren üniversitelerde astronomi konuları 2006 yılından itibaren verilmektedir. Bu demek oluyor ki 2010 ve sonrası mezun olan öğretmenler astronomi konularını ders olarak görüp mezun olmuştur. Bununla ilgili alandaki çalışmalar bunu desteklemektedir. 2010 öncesi mezun olan öğretmenlere hizmet içi eğitimler verilmeli ve öğretmenlerde bulunan eksiklikler giderilmelidir.

Bu kavram yanılgılarına sebep olan bir etken de ders kitaplarıdır. Yine alandaki çalışmalar incelendiğinde ders kitaplarında çok fazla kavram yanılgısı olduğu görülmektedir. Kitapta anlatım amaçlı kullanılan modeller, şekiller öğrencilerde kavram yanılgısına sebep olmaktadır.

Bir başka nedeni ise bu kavramların soyut kavramlar iken yanlış somut ifadelerle öğrencilere aktarılmaya çalışılmasıdır. Derste kullandığımız yanlış benzetmeler, öğrencilerde geri dönüşü zor olan yanılgılar oluşturabilmektedir.

Son olarak, bu çalışmaya başlarken öğrencilerin kavram yanılgıları olacağını tahmin ediyordum fakat beklentimden daha fazlasını gördüm. Bu kavram yanılgılarına sebep olan durumları inceledim. Bu çalışmam ile öğretmenlerimiz kendilerine yönelik öz eleştiriler yaparak bu hataları en az seviyeye düşürebilirler. İlgisi olan öğretmenlerimiz bu yanılgıların düzeltilmesi adına çalışmalar yapabilirler.

Gamze ALIN

Fen Bilimleri Öğretmeni