Matematik bilimindeki en önemli sayılardan birisi 0 (sıfır) sayısıdır. Sıfır sayısı geçmişten günümüze edebiyata, felsefeye konu olmuş, 1 rakamı ile birlikte bugünkü bilişim teknolojisinin temelini oluşturmuştur.

Sıfır sayısı aynı zamanda matematikçiler arasında ‘O bir doğal sayı mıdır, değil midir?’ tartışmasına yol açmıştır.

Bu bilgiler hala ilginizi çekmedi mi?... Peki ya size Roma Rakamlarında sıfır sayısına hiç yer verilmediğini söylesem…

Şimdi sizlerle sıfır sayısının zaman yolculuğuna bir göz atalım. İşe önce sıfır sayısını tanımakla başlayalım.

Öyle bir sayı düşününki; tanımlandığı işleme göre kimlik kazansın. Ne demek mi istedim? Sıfır sayısı; toplama işleminde sonucu değiştirmediği için etkisiz eleman, çarpma işleminde sonucu daima sıfır yaptığı için yutan eleman olarak adlandırılır.

Tüm bunların dışında matematikte yokluğu temsil eder. Yokluk dedik ama bu sizi yanıltmasın. 0 sayısını gözünüzde değersiz kılmasın. Nitekim en büyük ve en küçük sayılar olarak tanımladığımız  sayılarını göstermek için sıfır sayısını kullanıyoruz.

örneklerinde olduğu gibi.

Sıfır sayısı birçok alanda başlangıç noktası olarak kabul edilmektedir. Örneğin; sayı doğrusunda sıfır negatif ve pozitif sayıları birbirinden ayıran, başlangıç noktasını temsil eden nötr bir sayıdır. Günlük hayatta bir işe baştan başlamak istediğimizde en başa döndüğümüzü belirtmek için ‘Sıfırlayalım’ ifadesini kullanırız. Ya da bir şeyin en başını anlatmak için de ‘Sıfır noktası’ ifadesini kullanırız.

Sıfır rakamını sayıları sıralamada da kullanırız. Basamak kavramında herhangi bir sayıya karşılık gelmeyen basamağa sıfır yazarız. Örneğin sıfır olmasaydı 13, 130, 1300, … sayılarını sıralayamazdık. Sıfır rakamı sonuna geldiği sayının değerini büyütür.

Günümüzde sıfır sayısı 1 ile birlikte ikilik tabanda; bilgisayar ve yazılımların kısacası bilişim teknolojisinin temelini oluşturmaktadır. Sıfır olmasaydı ne bugünkü bilgisayarlar, oyunlar, mühendislik ürünleri ne de yapay zeka çalışmaları olurdu. Bakalım sıfır sayısı bize gelecekte neler getirecek…

Gelin şimdi sizlerle sıfırın tarihine bakalım.

Sıfır sayısına M.Ö. 3000 yıllarında Mısırlılar bir şeyin yokluğunu göstermek için ihtiyaç duymuş fakat böyle bir sayı ve sembol olmadığı için çeşitli gösterimler kullanmışlardır. Sıfır sayısına M.Ö. 700-500 yılları arasında Babiller de ihtiyaç duymuş ve sıfır yerine birbirine paralel iki doğru kullanmışlardır. M.Ö. 450 yılında Orta Amerika’da yaşayan Mayalarında sıfır sayısını kullandığı biliniyor. Tarihte birçok toplum sıfır sayısına ihtiyaç duymuş ve sıfır yerine kullanabilecekleri çeşitli semboller üretmiştir. Fakat sıfır sayısının matematiksel olarak rakam kabul edilmesi ve işlemlerde kullanılması uzun yıllar almıştır. M.S. 632 yılında Hindistan’da Brahmagupta sıfır sayısını matematiksel işlemlerde kullanmış, sıfır ile bölme yapılamayacağını söylemiştir. Ancak bu çalışmalarını kanıtlayamamıştır. Sıfır sayısının bugünkü haliyle kabul edilmesi ancak M.S. 830 yıllarında olmuştur. Fars kökenli matematikçi ve gökbilimci Harezmi bir dönem bulunduğu Hindistan da sayıları ifade etme için hafler yerine basamaklı sayı sisteminin kullanıldığını keşfetmiştir. Yaptığı çalışmalar sonrasında sıfır sayısına bugünkü adını ve şeklini vermiştir. Böylelikle sıfır sayısı cebirsel olarak ilk defa Hindistan topraklarında kullanılmış ve buradan  Avrupa’ya yayılmıştır. Sıfır kelimesi Hintçe’de boş anlamına gelen sunya sözcüğünün tercümesidir. Arapça’ da boş anlamına gelen sıfır, Avrupa’ya Latince boş anlamına gelen Zero kelimesi olarak geçmiştir.

Avrupa’da ilk defa Leonardo Fibonacci, Hint-Arap sayısı sistemi üzerinde çalışırken sıfırı kullanmıştır. Sıfır böylece Avrupa’ya da yayılmıştır. Roma rakamlarının ve Arap sayı sisteminin bir arada kullanılması Avrupa’da bir karmaşaya sebep olmuş, bu yüzden Avrupa uzun yıllar sıfır sayısının kullanımını yasaklamıştır. Avrupalı tüccarlar gerek hesap yaparken gerek yokluğu göstermek için sıfıra ihtiyaç duymuş ve kullanmaya devam etmişlerdir.

Tarih boyunca bütün sayılar şekil olarak büyük değişimler yaşamış fakat sıfır ilk kullanıldığı dönemden bu yana daima içi boş bir yuvarlak olarak kullanılmıştır.

Kısaca 0 (sıfır)’ın kullanımının Kronolojik sıralaması;

M.Ö. 3000: Mısırlılar tarafından bir sembol olarak kullanılmıştır.

M.Ö. 700-500: Babilliler tarafından iki paralel çizgiden oluşan bir sembol olarak kullanılmıştır.

M.S. 2. yy: Eski Yunan’da astronomi yazılarında kullanılmış, matematiksel bir anlam verilmemiştir.

M.S. 632: Brahmagupta tarafından ilk defa matematiksel olarak kullanılmıştır.

M.S. 830: Matematiksel olarak Hârizmî tarafından aritmetik işlemler ile kullanılmış ve açıklamaları yapılmıştır.

M.S. 1200: Avrupa’da Arap’lardan alınarak yasaklara rağmen özellikle tüccarlar tarafından kullanılmış ve dünyaya yayılmıştır.

Yağmur BALTACI