Atasözlerimizin Değeri

Atasözleri, uzun deneme ve gözlemlere dayanılarak söylenmiş ve halka mal olmuş kalıplamış ifadelerdir. Çoğunlukla bir cümle biçiminde oluşarak bir yargı anlatan, kimi zaman ölçü ve uyakla, söyleyiş açısından daha etkili olmaya yönelen atasözleri, fıkraya benzer fakat konuşma sırasında yeri gelmeden söylenemez. Atasözlerinin “düz konuşmadaki bazı söz kalıplarından farkları, onların birtakım ayırıcı nitelikte biçim ve içerik özelliklerindendir; kısalık, kesinlik, anlatımdaki aydınlık ve kuruluk gibi...” Atasözleri halk edebiyatının öteki türlerinde (şiir, masal, tekerleme ve bilmece) rastladığımız renklilik, çok anlamlılık, kelime cambazlıkları vb. anlatım ve üslûp oyunlarından kaçınır.

Dillere pelesenk olan atasözleri günümüze gelindiğinde kullanılmadığı için yok olmaya yüz tutmuştur. Eğitimde yer aldığı kadar günlük hayatta da yer alması gereken atasözlerimiz milli şuurumuzun en temel unsurlarından olan dilimizin yaşayan en önemli kaynaklarındandır.

Bekar gözü ile kız alma, gece gözü ile bez alma.

Abdal tekkede, hacı Mekke’de bulunur.

Açın amanı olmaz, tokun imanı.

Acıyan uyumu, acıkan uyumamı.

Aç ile arkada olma, yemem der de sömürür.

Aç koyma hırsız edersin, çok söyleme arsız edersin.

Buğday ekmenin yoksa buğday dilin de mi yok?

Deve Kâbe’ye gitmekle hacı olmaz.

Göçerim diye eksiğin dağıtma.

Hep kendin söyleyip meclise fütur etme.

Eşeğin kuvveti var diye iki kişi birden yüklenmemeli.

Ağaran varken kararana kim bakar?

Altından çarık giysen gene de adı çarıktır.

Yukarıda yer alan atasözlerinin günlük hayatta kullanımı en aza inmiştir. Atasözleri, bir milletin evrene ve kendisine bakışını belirleyen, toplumun ortak bilincinin ürünü olarak ortaya çıkmış zengin bir dil hazinesidir. Bu anlamda sosyolojik, psikolojik, sosyo-ekonomik bağlamlarda bu malzemeden yararlanılabilir. Bu yüzden dilimizin en temel unsuru olan atasözleri, ata yadigarları, dilimizden elini ayağını çekmeye başlamadan sahip çıkmalıyız.

Esma Beste Sezgel

Türkçe Öğretmeni