Dikkatli Dinlemenin Öğrenmedeki Rolü

Bakmak ve görmek aynı şeyler olmadığı gibi, duymakla dinlemek de aynı değildir. Duyarsınız anlamazsınız, bazen duymadan dinleyebilirsiniz? Nasıl mı?

Duymayı sağlayan duyu organımız kulaktır. Bazımızda büyük, kepçe kimiz de küçük, çay kaşığı kadar olabilir. Büyük kulaklılar daha iyi duyar, küçük kulaklılar az duyar, bu yüzden kulağı büyükler iyi bir dinleyicidir demek yanlış olur. Önemli olan kulakların sahibinin onları nasıl kullandığıdır. Ve kulaklar dinlemede kullandığımız tek araç değildir. Örneğin sağır dilsizlerin konuşma ve işitme becerisi yoktur ancak birbirlerini dinlerler ve anlaşırlar. Çünkü iletişimin diğer araçları olan, göz, el, vücut, yüz ve dudak hareketlerini kullanırlar.

Dinlemek iletişim konusun en geniş kapsamlı başlığıdır ve bu sayfalara sığdırmaya çalışmak doğru olmayabilir. Bu bölümde sadece öğrencilikte profesyonelleşmek için dinleme becerini nasıl geliştirileceğini, eğitim başarını arttıracak doğru dinlemenin nasıl olması gerektiğine değineceğim.

Sınıfta, yan yana dizili onlarca öğrencisiniz, hepinizin yüzü öğretmeninizin en çok kullandığı alan olan tahtaya doğru. Niçin sınıfta sıralar ardı ardına, yan yana? Göze hoş geldiği için mi? Hayır. Çünkü kaliteli iletişim, yüz yüze olan iletişimdir. Öğretmenin sesini duymak için yüzünü görmek zorunda değilsin, ama onu anlamak için onu görmen gerekiyor. Görmen gerekiyor çünkü iletişimin büyük bölümü jestler (el, kol hareketleri), mimikler (yüz hareketleri) ve bedenin duruşuyla sağlanıyor.

Bilgi sadece öğretmenin sesiyle ulaşmaz sana. Bilgiyi anlamlı yapan onu taşıyan ses tonu, konuşulma hızı, bakışlar, jestler, mimikler ve tahta, harita, küre, cetvel gibi öğretim araçlarıdır.

Ses Tonunu Dinle

Aşağıdaki cümleyi birkaç farkı ses tonunda okumanı istiyorum. Önce mutlu, sonra kızgın, sonra da yorgunmuş gibi oku.

“Günlerdir boğazımdan sıcak bir yudum çorba dahi geçmedi.”

Üç ses tonun verdiği mesaj mıydı? Üç ses tonunun kaynağı aynı insan ancak cümle her söylenişte farklı bir anlama geldi. İlkinde günler sonra güzel, sıcak bir yemek yemek üzere biri vardı. İkincisinde hala aç ve bu yüzden sinirli bir insan. Üçüncüsünde ise açlıktan bitkin, bir lokma yemek bulmaktan umudunu kesmiş bir kimse.

Sözcüklerin anlamını değiştiren, sesin tonlanmasıdır. Ses tonu, duygulardan ve düşüncelerden beslenir. Bir arkadaşının ses tonundan, onun hangi duygular içinde olduğunu, aklından neler geçtiğini anlarsın. Öğretmeninin de ses tonundaki değişikliklerden aktarılan bilginin ne derece önemli olduğunu hissedersin. Bunu zaten yapıyorum diyor olabilirsin, o halde daha iyi yap.

Sözcüklerin Hızı ve Şiddeti

İnsan dakikada ortalama 200 kelime seslendirir. Ancak kelimeler hep aynı hızda ağızdan çıkmaz. Sesteki tonlama gibi kelimelerin ağızdan çıkış hızı da kişinin duygu ve düşüncelerden etkilenir.

Genellikle öğretmen, anlattığının, tahtaya çizdiğinin, deftere yazdırdığının önemli olduğunu düşünüyorsa kelimelerinin hızı azalır. Ancak sesi canlıdır. Çünkü konuştuklarının can alıcı noktası burasıdır. Ve sınıftaki herkes tarafından duyulması, anlaşılması gerekmektedir. Bu sözcükleri not alırken, yazarken öğretmenin yavaşlamayla yaptığı vurguyu, sen yazdığın sözcüklerin altına bir çizgi çekerek kâğıda aktarabilirsin.

Vücut Dili

Jestler, mimikler ve bedenin duruşuyla kurulan iletişime, vücut dili deniliyor. Yapılan araştırmalar iletişimde beden dilinin sözcüklere oranla daha etkili olduğunu ortaya koyuyor. Kişinin doğruyu söyleyip söylemediği genelde vücut dilinin ne dediğinden anlaşılıyor. Mesela genelde, küçük çocuklar, korkup doğruyu söyleyemediklerinde, ellerini arkalarına saklarlar, konuştukları kişinin yüzüne bakmazlar.

Barış Manço bir şarkısında “Yüzüme karşı git diyorsun ama sanki gözlerin kal der gibi…” diyor. Gerçek duyguyu, sevgilisinin gözlerinden anlıyor. Siyasetçiler mesajlarını seslerinden ziyade el kol hareketleriyle, duruşlarıyla verirler. Dikkat etmen gereken, her insan vücut dili farklı kullanır. Bu yüzden tanımadığın bir insanın hal, hareketlerinden yanlış mesajlar çıkarabilirsin. Üşümekte olan birini canı sıkılıyor sanabilirisin. Ama biraz dikkatle vücut dilinin verdiği esas mesajı anlayabilirsin.

Öğretmenlerinin her biri farklı kişilik özelliklerine, davranışlarına, alışkanlıklarına sahip farklı insanlar. Mesela bir öğretmenin önemli bir şey anlatırken, sağ eliyle sıraya yavaş ve ritmik şekilde, söyledikleriyle uyumlu vuruşlar yapıyor olabilir. Bir başka öğretmeninin “Yazılıda sorarım ha.” dediği konuyu anlatırken çenesini hafif yukarı kaldırıp başını yine hafifçe sağa yatırabilir. Bir başka öğretmenin “Çok mühim bir noktaya geldik”, diyip işaret parmağıyla bir şeyi işaret ediyormuş gibi yapabilir.

Bilmen gereken, öğretmeninin, söylediği sözleri vücut diliyle desteklediğini, anlamı güçlendirmek için kaşından, gözünden, elinden, kolundan yardım aldığıdır. Özetle onu can kulağıyla dinle!

Bora ÇELİK

Okyanus Kolejleri Lise PDR Bölüm Başkanı