Çocuklarımızın psikolojisini anlamak

En basit tanımıyla ilgi: Bir işi yapma isteği, yetenek ise yapabilme kapasitesidir. Her çocuğun özel bir yeteneği olacak diye bir kural yoktur ancak çocukların mutlaka ilgi duyduğu ve başarılı olduğu alanlar vardır. İlgi alanları, çocuğu eğlendiren ve sağlıklı bir ruhsal gelişim için gerekli olan uğraşlardır. Çocuklarda ilgilerin tespit edilmesi için ailelerin ilgi alanlarıyla ilgili gerekli ortam yaratması ve bilgi vermesi en önemli adımdır. Bir sonraki adım ise gözlem yaparak hangi alanlara ilgili olduklarını belirleyip o alana yöneltmektir. Yapmaktan keyif aldığı ve başarılı olduğu aktiviteler çocuklarımızın yeteneklerini kapsar.

En Önemlisi Farkındalık

Çevre yönlendirmesi ve çevrenin etkisi ilgilerin temelini oluşturur. Burada ifade edilen ‘’çevre’’ kavramının en önemli parçası ailedir. Ailenin ilgili olmadığı ve bilmediği bir konuya çocuğun ilgili olma ihtimali son derece düşüktür. Çevre kavramının diğer önemli bir parçası okuldur. Çocuklar okul öncesi dönemde iyi yapacakları herhangi bir aktiviteyi daha çok tekrarlama eğilimindedirler. Ancak çevresi tarafından bilgilendirilen ve gerekli ortamlara yöneltilen çocuklar yeteneklerinin farkına varırlar.

İpuçlarını Toplamak

Okul öncesi dönemde çocuklar iç dünyasını en iyi oyun yoluyla ifade ederler. Oyun esnasında yapılan gözlemler bizlere onların ilgilerini öğrenmemiz için bir fırsat sunar. Bu nedenle oyun oynarken çocuğun yanında ve onunla iletişim halinde olarak oyunu sürdürmesine olanak tanıdığımızda ilgilerini de öğrenmiş oluruz. Oyuncak seçimi de ilgilerini öğrenmemizde bize yol gösterir. Belirgin bir yeteneği olmadığı sürece okul öncesi dönem çocuğunun oynadığı oyunlar ve etkinlikler birbirine benzemektedir. Ancak yine de çocuğun belli başlı oyunları tercih etmesi ya da ilgisini çeken konular ile ilgili fikirlerini söylemesi ve sık sık bahsetmesi bize yetenekleri doğrultusunda ip uçları verir.

Ne Zaman Yönlendirmeliyim

Yaş itibariyle seçimlerinde halen net olmayan okul öncesi çocuğunu tam anlamıyla bir alana yönlendirmek çok doğru olmayabilir. İlgileri, bize yetenekleri doğrultusunda sinyaller verir. Çocuğun okuma yazma öğrenmesiyle birlikte ilgi alanları da artar. Bu dönemde satranç, yapboz, sportif etkinlikler, uzaya ve bilime ilgi belirginleşmeye başlar. Merak duygusunu harekete geçiren unsurları dikkate alarak çocukların ilgi alanları ve yönelimleri hakkında fikir sahibi olmak mümkündür.

İlgisi Olan Daha Mutlu

Çocukların ilgi alanlarına yönlendirilmesi kaliteli ve nitelikli vakit geçirmelerini sağladıkları gibi aynı zamanda istenmeyen eğilimlerinin azalmasını sağlar. İlgiler çocukların, teknolojik araçlara bağımlı olmalarını engellediği gibi aynı zamanda şiddet eğilimi olan çocuğun enerjisini de sağlıklı bir yöne kanalize edebilir. Bu sebeple ilgi alanlarının rehabilite edici etkileri çok belirgindir. Mutlu ve doyumlu bir birey olmasının da ilk adımları keyif aldığı ilgilere sahip olmasıdır.

Çocukları yönlendirirken dikkat edilmesi gereken en önemli  husus uğraşın çocuğun ilgi alanı dahilinde olmasıdır. Okul öncesi dönemde çocuk birçok alanı deneyimleyerek başarılı ve mutlu olduğu ilgilerini sosyal çevresi önderliğinde bulacaktır. Bu yüzden çocuğu sadece bir alana yönlendirmek ve zorlamak doğru değildir. Böyle bir durumda çocuk başarısızlık hisseder ve çocuğun öz güveni zarar görebilir. Mutlu olduğu ve severek yaptığı alanları belirleyip, geliştirmesini sağlamak daha doğru bir yaklaşımdır.

Bazı anne babalar çocuklarının belli alanlarda  başarılı olacağını ya da bu alanların onlar için faydalı olacağını düşünürler. Böyle bir durumda model olma yolunu tercih etmeliler. Evde anne babasını gözlemleyen çocuğun da bu ilgi alanlarına yönelme ihtimali oldukça fazladır. Model olma sürecinde belli  alanlarda başarılı olan ünlü kişilerde çocuklarda ilgi uyandırabilir ve o alanla ilgili yeteneği varsa ortaya çıkmasını sağlayabilir.

Bazı çocukların ilgi alanları belirgin değildir. Bu çocukları gözlemleyerek, ortam hazırlayarak ihtiyaçları doğrultusunda yönlendirmek daha doğru bir yaklaşımdır. Öğretmeninden alınan bilgiler, arkadaş seçimi, tercih ettiği oyunlar, merak ettiği konular dikkate alınarak takibi yapılabilir. Bütün bu etkenler  göz önüne alınarak yapılan yönlendirme çocuğun gelişimi için daha doğrudur.

Anne babalar ya da eğitimciler  bazen çocukları geliştirmesi gerek alanlara yönlendiriyorlar. Fiziksel desteğe ihtiyacı olan çocuğu sportif etkinliklere yönlendirmek gibi mesela. Bu durumda çocuğun sıkı takibi yapılmalı, cesaretlendirilerek motive edilmelidir. Gerekirse çocuk için  çevresel bir düzenleme yapılmalıdır. Çocuğun duygu durumu gözlemlenmeli, mutsuz edecek bir alanda ısrarcı olunmamalıdır. Bu çocuğa daha çok zarar verebilir. Ebeveynler unutmamalıdır ki, çocuklara alışkanlık kazandırabilir, belli ilgi alanlarına yönlendirebilir ancak yetenek kazandıramayız.

Çocuğun ilgi alanları belirginse bu alanlara yönlendirerek yeteneğini geliştirmesini sağlamak en doğrusudur. Çocuğun ilgi ve ihtiyaçları göz önünde bulundurularak aile ve öğretmenleri hem fikir olduğu durumlarda, çocuk da eğer o ilgi alanında kendini mutlu ve başarılı hissediyorsa bu ilgi alanında devam etmesi için sürekliliğin sağlanması önemlidir. Çocuklar zaman zaman ilgi alanlarından uzaklaşabilir. Bir gruba dahil olmak için akran etkisi olabilir ya da o ilgi alanında yaşadığı olumsuz bir olay onu uzaklaştırabilir. Böyle bir durumda ailenin destekleyici bir tutum sergilemesi ve ilgisinden uzaklaşmasının nedenleri araştırılmamalıdır. Aynı zamanda çocuğun tamamen reddetiği bir alanda ısrarcı ve baskılayıcı bir tutum da çocukların tamamen uzaklaşmasına sebep olabilir.

Günümüzde bazı anne babalar çocukları için çok sayıda etkinlikler oluşturarak yoğun bir program hazırlıyorlar. Bu durum çocuğu ilgi alanlarından uzaklaştırarak yorabilir. Başarısız olduğunu düşünen çocuk diğer ilgi alanları da reddeder. Çocukları iyi gözlemleyip başarılı ve mutlu olduğu alanlara yönlendirerek, ilerleyen yıllarda da mutlu bireyler olmalarını sağlayabiliriz.

Uzm. Psk. Duygu KARACAR

Okyanus Kolejleri Okul Öncesi PDR Bölüm Başkanı