Atasözleri kim tarafından söylendiği belli olmayan, ağızdan ağıza gezen, öğüt veren, yol gösteren, az sözle çok şey anlatan kültür miraslarımızdır. Deyimler de genellikle gerçek anlamının dışında kullanılan kalıplaşmış söz topluluklarıdır.

“Oğlan dayıya kız halaya çeker.”

“Teyze ana yarısıdır.”

“Amca baba yarısıdır.”

Türk atasözleri ve deyimlerinin içerikleri değerlendirilecek olursa büyük bir kısmının aile ve akrabalık ilişkilerini anlattığı görülmektedir. Bu atasözü ve deyimlerde bahsedilen aile ve akrabalık ilişkilerinde sosyolojik açıdan incelenmesi gereken bazı durumlar söz konusudur. Atasözleri ve deyimler sayesinde Türk toplumunun aile yapısını tanıma imkânı elde etmiş olmaktayız. Aynı zamanda bu atasözleri ve deyimler Türk ailesine ve Türk toplumuna şekil veren unsurlardır.

Edebiyatımızda Türk atasözleri ve deyimlerinde ortaya çıkan farklı aile modelleri vardır. Anne, baba, kız ve erkek çocuklar için de atasözleri söylenmiş, kadına büyük rol verilmiştir. Ailenin diğer önemli bireyi ise babadır ve onun için de yine birçok atasözü söylenmiştir.

“Baba ocağı”, “Baba nasihati tutmayan pişman olur. ”Baba oğlunun fenalığını istemez.”…

Yine gelin kaynana ilişkisi Türk atasözleri ve deyimlerinde bir kalıp içinde yansıtılmıştır.

“Gelin çiçek, her dediği gerçek; kaynana yılan, her dediği yalan.”

“Kaynana dırıltısı.”

Aynı şekilde eltiler ve görümceler arasındaki ilişkilerde atasözleri ve deyimlerde oldukça gergin ve soğuktur.

“Elti eltiden kaçar, görümceler bayrak açar.”

“Görümce yüzünü görmeyeyim ömrümce.”

Ailede çocuklar da çok önemlidir. Çocuklar dünyaya geldikten sonra ilk eğitimlerini tecrübelerini ailede kazanırlar. Bu durumda birçok atasözü ve deyimde örneklendirilmiştir.

“Sen seversen oğlunu o da sever oğlunu.”

“Soydur çeker, huydur geçer.”

“Ağaca çıkan keçinin dala bakan oğlağı olur.”

Atasözü ve deyimlerde kardeşlik durumlarına da yer verilmiş, kardeşler arası çekişmeler veya anlaşmazlıklar da bu kalıplaşmış sözlerde kendilerine bir yer bulmuşlardır.

“Kardeşi olmayan garip olur.” –“İnsana kardeş yar Irak gibi diyar olmaz.”

“Kardeşçe taksim etmek”

Atasözleri ve deyimler halkın belli yer ve zamanda belli bir durumu ifade etmek için söyledikleri sözlerdir ve bu sözler toplumda belli yaşanmışlıklar sonucu ortaya çıkmışlardır. Türk atasözleri ve deyimlerinde aile ve akrabalık ilişkilerine birçok örnek görebilmekteyiz, içerik analizleri yapıldığında da kültürler değiştikçe geliştikçe atasözü ve deyimlerin değer kaybetmediği anlamını ve değerini koruduğu görülmüştür. Gündelik hayatta dilimizi kullanırken daha çok atasözü ve deyime ye verirsek nesilden nesile aktarımını sağlar atasözü ve deyimlerimizi yaşatmış oluruz.

Nazlı TANHAN

Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni