İnsan hayata geldikten ve hayatı anlamaya başladıktan sonra kendini sürekli bir uğraş içinde bulur. Onun için hayatın belli anlamları vardır.

. Bu anlamlar ise her dönemde farklılık göstermiştir. İnsanoğlu gelişiminin her döneminde hayat serüvenine bir takım şeyler katmaya çalışır. Bu hayatına kattığı kazanımlar ise bir süre sonunda, onu temsil edecek olan 'kariyer'e dönüşür. Kariyer insanın hayatta sürekli istediği ve olumlu yönde gelişme göstermesini arzu ettiği bir çabadır.

Peki bu kariyer insanda hangi dönemde başlar? Sonu var mıdır? Sürekli devam eder mi?

İnsan eğitim hayatı boyunca çeşitli dönemlerden geçmekte. Bunlar gelişim dönemlerine göre düzenlenen öğretim yaşantısı açısından; ilkokul, ortaokul, lise ve üniversite çağlarıdır. Peki insan hayatının geri kalanını etkileyecek olan bu kariyeri hangi dönemde kazanır.

İnsanoğlu hayatını devam ettirirken her kademelerde farklı farklı ihtiyaçlarını karşılamaya çalışır. İlkokul çağında genelde fiziksel ihtiyaçlarını karşılamaya çalışırken ortaokul çağında ise arkadaşlık ihtiyacını karşılamaya çalışır. Beklide en önemli ve geçiş dönemi olan lisede ise arkadaşlık ilişkileri ile beraber çocuk kendi hayatını anlamlandırmaya ve kendini konumlandırmaya başlamaktadır. Üniversite çağında ise daha çok geleceğine odaklı planlar ve hayatının geri kalanını sürdürme noktasında çalışmalar yapmaktadır.

İnsanın kariyer oluşumu veya kariyer gelişimi ise bu çağların hepsinden biraz biraz alınarak oluşmaktadır. İlk ve ortaokul çağında çocuk daha çok anın tadını çıkarmaya çalışmaktadır. İleriye yönelik bir bilinçli bir kariyer planlaması pek düşünmez. Lise yıllarında meslek tercihi, gelecek hayali konusunda hakkında biraz gerçekçi planlar yapmaya başlar. Bu yıllarda gerek arkadaş çevresi, gerek sosyal bağları artmaya başlayan çocuk, hayatını yönlendirmede daha çok düşünmeye başlar. Kariyer planlamasına için lisede bilinçli emek vermeye başlar. Burada daha çok okulda kariyer kulüpleri, çeşitli yarışmalara katılma, projeler üreterek hangi alanda daha yetkin olduğunu saptamaya çalışır. Daha sonra kendine en uygun olan meslekte ilerlemeye karar verir.

Öğrencilerle iç içe ve iş yaşamı içinde olan bir eğitimci olarak da pratik ettiğim; insanoğlunun kariyer yolculuğunun en önemli dönemi lise yıllarıdır. Hem ergenlik çağının hızlı değişimleri hem de sıkça karşılabildiği sorunlar gencin net bir karar vermesini zorlaştırır. Buna rağmen çocuk lise çağında çeşitli kariyer ve sosyal kulüplere dahil olarak, gelecekte kendisini en çok ilerletecek ve başarıyı getirecek meslek hakkında detaylı bilgi sahibi olur. Üniversite çağında ise daha çok hedeflediği mesleği eline alan kişi bu yolda artık profesyonel bir şekilde hareket etmeye başlar. İleriye yönelik daha güçlü planlamalar yapmaktadır. Hayatının etkileyecek olan kariyerine daha sıkı sıkı ve daha istekli bir şekilde yaklaşır. Daha çok gençlik kariyer ve sosyal kulüpler aracılığıyla iletişim ağını genişletir ve kariyer geleceğini zenginleştirir.

İnsanın bu kariyer serüveninde karşısına çıkan engeller yok mudur?

Elbette vardır ve 'serüven' kavramını bu engeller ve belirsizlikleri ifade etmek için seçtim. İnsan kariyerini oluştururken çevreden ve kendisinden kaynaklanan bir takım güçlüklerle karşılaşır. Lisede henüz hangi mesleği seçeceğine karar vermemiş bir genç düşünelim. Onun için bir kariyer planlaması yapan bir aile mutlaka vardır. Peki genç bu meslekte mutlu olur mu veya gelecek kariyer serüvenine etkisi nedir? Bunlar tamamen görmezden gelinmektedir. İnsan kariyer yolculuğunda ilk sorun -genelde- ailenin beklentileriyle gencin isteklerinin çatışması olur. Genç kendi istediği meslekle ailenin istediği meslek ikileminde kalır. Belki kendi içinde belki ailesiyle çatışma yaşar. Ve nitekim bunun sonucunda hatalı bir tercih yapıp mutsuz bir yönelimde bunabilir. Bu noktada aile gencin kariyerine olumlu katkı sağlayacak tutumu göstermeli, çocuğu mutlu edecek mesleği seçmesine rehberlik etmelidir. Çocuğun ilgi ve yeteneği gözetilerek ve kariyer planlamasına en iyi etkiyi hangisi sağlayacaksa o alanda ilerlenmelidir. Çocuğun ilgisi önemsenmelidir. Genç için bir başka engel ise arkadaş çevresidir. Nitekim lise çağında genç için aileden ve hatta kendisinden önce arkadaşları gelebilmekte. Çünkü gençler, akran kültürünün baskısıyla arkadaş çevresinin onayı, beğenisini gözetebilmektedir. Bu nedenle çok güçlü bağ kurduğu arkadaşıyla ayrılmamak için aynı mesleği seçmek isteyen genç yanlış kariyer planlamaya başlamaktadır. Hiçbir ilgi ve yeteneği olmadan sırf arkadaşı ile ayrılmamak için aynı mesleği seçer ve nitekim bunun sonunda kariyer planlaması onun için olumsuz ilerlemeye başlar. Unutulmamalı ki hayatının her döneminde sürekli arkadaş çevresi değişecek olan gencin kariyer planlaması yaparken ilk ölçütü arkadaşı değil ilgi ve yeteneği olmalıdır. Bunla ilgili uzmanlaşan rehber öğretmenler, meslek envanterleri, ilgi testleri vardır. Bir başka engel ise kişinin kendisinden kaynaklanmaktadır. Kişi yeteneği ve ilgisi olan meslekte bazen zorlanacağını düşündüğünden veya kazanamayacağından korkarak, hiç ilgi ve yeteneği olmayan bir meslek seçme yoluna gitmektedir. Bu da kişinin kariyer planlamasında olumsuz bir yoldur.

Kişi kariyer yolculuğunda sürekli engeller ve sorunlarla karşılaşabilir. Ama bu zorluklar yaşantının doğal bir parçası olarak düşünülerek, bireyin gelişimi için fırsat olarak değerlendirilmeli. Yönelim doğruysa zaten kişi kariyer tercihi yolunda devam etmek çaba göstermeye devam edecektir. Gençlere "Kendini tanımaya, yeteneğini tanımaya, böylece kendine güvenmeye ve gelecek hayalin için çaba göstermeye devam et." demeliyiz.  Bu serüvende aile, öğretmenler, kitaplar, meslek profesyonelleri, akademisyenler onu destekleyecek kaynaklardır. Kaynakları kullanması için de çocuklarımızı cesaretlendirmeliyiz.

Bahçeşehir Kampüsü

 Adem Mutlu - Lise Rehber Öğretmeni